د. احد وفا معصومی

سالگرد زنده یاد استاد رودکی سمرقندی

با اظهارتهنیت و درود به دست اندرکاران وپاسداران ِیاد وبودِ برحق، و درخورشأن از 1150 همین  سالگرد استاد ابوعبدالله جعفر رودکی سمرقندی

پدر شعر فارسی از طرف یونسکو.

نگارش وپژوهش از د. وفاً معصومی

بان کی مون رئیس مؤسس? ملل متحد  جایگاهِ شعری وپیام های انسانی رودکی را برای بشریت چنین بیان نمود :

« اشعار رودکی را باید دست مایه ای قرار دهیم تا با استفاده ازآن بتوانیم تفرقه های موجود را که میان مردم جهان، وفرهنگهای مختلف حکمفرماست ،برچینیم وبا آن مبارزه کنیم »

رودکی ابرمرد دانا ونابغ? شهیر با وجود آنکه دَیهیم ِ افتخار ِتباری تاجیکی  برسر دارد ، ولی باآنهم نه تنها که متعلق به ملت آزادگانست بل مانند هزاران دانشمند وفیلسوف دیگر ازین فرهنگ یکجا ودرارتباط با دیگربزرگان ادب فارسی از جمل? چون بیدل دهلوی وحافظ وسعدی ومولانای کبیر، همه متعلق به یک حوز? وسیع قلمرو فرهنگی ــ جفرافیائی وفارسی زبانان جهان بوده وپیام آورآزادی ،همنوائی ومحبت برای بشریت میباشد.

رودکی نه تنها از مقام ومنظر شعر معروف وملقب به پدر وسلطان شعر فارسی میباشد ، ازآن مهمتر اینکه نمادی ازیک تمثال برجست? هویت تاجیکی آریائی شمرده میشود.

( اطلاعات )  در تماس و در رابط به استقبال ازجشن بزرگداشت رودکی سمرقندی می نویسند :

« سخنان رودکی در قوت تشبیه ونزدیکی معانی به طبیعت ووصف، کم نظیر بوده، ودارای لطافت ، متانت وانسجام خاصی میباشد. شاعران در اشعار خود اورا استاد وسلطان شعراً خوانده اند. تخیل واحساس او نیرومند وپیچیدگی دراشعار او وجود نداشته، شادی گرائی ، روح افزائی، خردگرائی ودانش دوستی و بی اعتبار دانستن جهان ، لذت جوئی وتنها به خوش بختی تنها اندیشیدن در شعرهای او موج میزند»

سردبیر موسس? ملل درقسمت دیگری از گفتارش اظهار داشت :« اشعار رودکی واندیشه های این شاعر در عصر کنونی، به نزدیکی بیش از پیش فرهنگها وتمدنها کمک میکند. آزاداندیشی وزیباپرستی که زیادتر به روح وزنده شدن خاطرات فرهنگ کهن این سرزمین مربوط است، رودکی را برآن داشت که مخالف بافضای خشک آن زمان که باید مردم را مطیع واسیر خلافت بغداد نگه  می داشت ، موجب تحریکهای دایم وروزافزون برامرای آن دوران گردید»  .

بان کی مون بازهم مختصراً  اظهار میدارد که : « اشعار رودکی سلاح مبارزه باتفرقه میباشد» .

عنصری شاعر بزرگ زبان فارسی در بارگاه محمود غزنوی، باری مقام شاعران? رودکی را حق گزارانه و ازت? دل موجز ومختصر چنین ادای احترام واعتراف می نماید :

غزل رودکی وار نیکو بود          غزلهای من رودکی وار نیست

اگرچه بپیچم به باریک هم            بدین پرده اندر مرا راه نیست

محققان زندگینام? رودکی را باکمی تفاوت یکسان ذکر نموده، وآن اینکه ابوعبدالله جعفر رودکی ، فرزند محمد، فرزند حکیم ،فرزند عبدالرحمن ،فرزند آدم. رودکی قرآن را در هشت سالگی آموخت واز برکرد واز همان هنگام به فن شاعری پرداخت . او در مدرس? سمرقند به کسب دانش همت گماشت وتا آن حدودی برزبان فارسی مسلط گردید که بسیاری از فرهنگنامه ها گواه بردرستی واژه هارادراشعار او تاًئید می کردند.

رودکی در موسیقی ونوازندگی دست بالا داشت. میگویند که او نزد والعنک بختیاری  موسیقی آموخت وهمواره مورد ستایش او بود و العنک در روزگار پیری چنگ خودرا به رودکی بخشید واو درهمین دور شعر رسا می سرود.

درین روزگارانِ یعنی در سد? های چارم وپنجم پیش از اسلام ، شعر وموسیقی یکجا آموخته ونواخته میشد .منجیک ترمذی ( نیم? دوم سد? چارم) هم عصر رودکی بود که ازآن به بعد فرخی از جمل? شاعران مشهور آن دوره بوده است .

« دربار سامانیان محیط گرم بحث وبرخورد اندیشه ها شد وشاعران وفرهنگمداران از راههای دور ونزدیک آنجا روی می آوردند .بهترین آثار علمی ، ادبی وتاریخی مانند شاهنامه ابوالمؤیدبلخی(سد? چارم هجری ) عجائب البلدان ،حدودالعالم من المشرق والمغرب درجغرافیا،تجرم? تفسیر طبری که چند تن ازدانشمندان فراهم کرده اند، ترجم? تاریخ طبری از ابوعلی بلعمی،آثار ابوریحان بیرونی(440 ق) وابوعلی سینا (428 ق) در روزگار سامانیان پدید آمدند.دانشمند برجسته ای مانند محمدزکریای رازی(313 ق )،ابونصر فارابی (339 ق) ، ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا وبسیاری از شاعران بزرگ مانند فردوسی (410\ 416 ق) دراین روزگاراثر پذیر از آن برآمدند.».

آهسته آهسته آوازه شعر وموسیقی رودکی به دربار شاه آنوقت نصربن احمد سامانی میرسد ( 301 ــ 331 قمری) واورا به دربار خود میخواند. «  درآن روزگاران درمحیط ادبی ، علمی ،اقتصادی واجتماعی فرارود آنچنان تحول شگرف رخ داده بود ، که  دانش پژوهان آن دوره را، دوران نوزائی (رنسانس) خراسان بزرگ می نامیدند  که به همت وزیر دانشمند وکاردانی چون ابوالفضل بلعمی( 330 ق ) وابوعلی محمد جیهانی ( 331 ق ) دربخارا به صورت مرکزبزرگ علمی ادبی وفرهنگی درآمده بود . میگویند در آن دوره بزرگترین کتابخانه در بخارا وجود داشت که بوعلی سینا آنرا دیده و گفته بود که نظیر آن را هرگز ندیده است..... نفوذ شعر وموسیقی  رودکی در دربار نصر بن احمد چندان بود، که داستان بازگشت پادشاه ازهرات به بخارا به خوبی بیانگر آن میباشد.

هنگامیکه نصر بن احمدسامانی به هرات رفته بود، هیچ کسی را یارای آن نبود تا ازپادشاه بخواهد که به بخارا بازگردد، ودرباریان از رودکی خواستند تا او این وظیف? دشوار را  بپذیرد که شعر پرآواز?     بوی جوی مولیان آید همی   ــ یاد یار مهربان اید همی را سرود».

میگویند که بزرگانی چون ابوالفضل بلعمی وابوطیب مصعبی صاحب دیوان رسالت ، شاعر وفیلسوف شهیدبلخی ( 325 ق ) وابوالحسن مرادی شاعر ، با او آشنائی ودوستی نزدیکی داشته اند.

پروفیسور گراسیموف روسی (1970 م ) میگوید « که بررسی استخوانهای جمجم? رودکی در دوران پیری گواه آشکاری از کوری چشم او با فلز گداخته میباشد، وبعضی از استخوانهای جمجمه اش شکسته بوده است » که این تحقیق دلیل خوبی بربطلان نظر کور مادرزادبودن رودکی میباشد. ومحققین دلیل این عمل فجیع را ، تعلقیت او به مذهب اسماعیلی  وقرمطی بودن او وحملات مغل در ماورالنهر دانسته اند، وهمچنان حیف وبربادی آثار این نابغ? بی بدیل را  پیوسته به همین دوعلتِ دشمنانه گمان زده اند. به گفت? کریمسکی « بعد از خلع امیر قرمطی، شاید که رودکی رانیزبه سبب هواداری از قرمطیان وبی اعتنائی به مذاهب رایج زمان کور کرده باشند ». پروفیسورگراسیموف همچنان به کوری مادرزادی رودکی عقیده ندارد. تعداد آثار اورا پیش ازین دو مورد ودرحالت زنده بودنش به شمار ملیون دانسته اند ، وامروز ازین آثار گرانبها بیش از هزار قطعه شعر دردسترس نمیباشد.